زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

آیه کلاله





آیه کلاله به آیه ۱۲ و ۱۷۶ سوره نساء اطلاق می شود.


۱ - کیفیت استدلال به آیات کلاله




۱.۱ - مضمون آیات کلاله


آیه «... وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یورَثُ کلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ ...» و آیه «یسْتَفْتُونَک قُلِ اللَّهُ یفْتِیکمْ فِی الْکلالَةِ ...» در باب ارث بیانگر حکم ارث کلاله (خواهر یا برادر) است. در آیه نخست، حکم ارث کلاله مادری و در آیه دوم، حکم ارث کلاله پدر و مادرى یا پدرى آمده است.

۱.۲ - حکم ارث کلاله مادرى


بنا بر آیه نخست (آیه ۱۲ سوره نساء)، اگر کسى بمیرد و تنها برادر و خواهر مادرى داشته باشد، براى هر یک از خواهر یا برادر یک ششم است و اگر بیش از دو برادر و خواهر مادری داشته باشد، همه آنان در یک سوم شریک هستنند.

۱.۳ - حکم ارث کلاله پدر و مادرى یا پدرى


آیه دوم (آیه ۱۷۶ سوره نساء) دربردارنده چهار حکم ذیل است:
۱. اگر میت تنها خواهر پدرى و مادرى یا خواهر پدرى داشته باشد، نصف ترکه از آن خواهر است.
۲. اگر میت تنها برادر پدرى و مادرى یا برادر پدرى داشته باشد، همه ترکه از آن برادر است.
۳. اگر خواهران پدرى و مادرى یا پدرى میت دو یا بیشتر باشند، دو سوم ترکه را ارث مى‌برند.
۴. اگر میت، خواهران و برادران پدرى و مادرى یا پدرى داشته باشد، هر برادر دو برابر خواهر ارث مى‌برد.

۱.۳.۱ - ارث کلاله از دیدگاه فقهی امام خمینی


طبقه دوم وراث، اخوه (برادر و خواهر) و اولاد آن‌ها - که به «کلاله» نامیده می‌شوند - و اجداد به طور مطلق، می‌باشند و هیچ یک از این‌ها در صورت وجود یک نفر از طبقه سابق، ارث نمی‌برد.

۱.۳.۱.۱ - فرض کلاله


امام خمینی در تحریرالوسیله می‌نویسد: وارث، یا با «فرض» ارث می‌برد یا با «قرابت»، و مقصود از «فرض»، همان سهم مقدر و کسر معین‌شده‌ای است که خدای متعال آن را در کتاب کریمش نام برده است. و «یک خواهر و دو خواهر پدری و پدر و مادری فرض دارند درصورتی‌که مردی با این‌ها نباشد و اگر مردی باشد دارای فرض نمی‌باشند.» پس «فرض خواهر یگانه پدر و مادری یا پدری، نصف است درصورتی‌که برادر این‌چنینی با او نباشد.» و دو ثلث، فرض دو خواهر- و بیشتر - پدر و مادری است درصورتی‌که برادر پدر و مادری نباشد، یا دو خواهر - و بیشتر - پدری است درصورتی‌که برادر پدری نباشد. این‌ها اگرچه در بعضی از حالات - نه همه حالات – صاحب فرض می‌باشند، اما فرض این‌ها به تغیّر حالات نه کم می‌شود و نه زیاد. و برادر پدر و مادری‌ یا پدری اصلاً فرض ندارد. و از صاحبان فرض «گاهی کسی در همه حال دارای فرض است که به تبدّل احوال، تغییر پیدا نمی‌کند. و این مانند برادر مادری یا خواهر مادری است که در صورت یکی بودن فرض او سدس است و در صورت تعدّد، ثلث است که در هیچ یک از حالات کم‌وزیاد نمی‌شود.»

۱.۳.۱.۲ - احکام ارث کلاله


پس «اگر تنها برادر پدری و مادری باشد، مال از جهت قرابت مال او است. و اگر با او برادر یا برادرهایی این‌چنین باشند مال به طور مساوی بین آن‌ها است و اگر با آن‌ها زن‌ها یا زنی این‌چنین (خواهر یا خواهرهای پدر و مادری) باشند پس برای مرد همانند سهم دو زن است.» و «اگر تنها خواهر پدر و مادری باشد نصف آن به‌عنوان فرض مال او است و بقیه از جهت قرابت به او رد می‌شود. و اگر متعدد باشند دو ثلث آن به‌عنوان فرض مال آن‌ها است و بقیه آن از جهت قرابت به آن‌ها رد می‌شود.»
ازآنجاکه «کلاله پدری جای کلاله پدر و مادری - درصورتی‌که آن‌ها نباشند - می‌نشینند. پس حکم آن‌ها در تنها بودن و با هم بودن همان حکم کلاله پدر و مادری است. بنابراین اگر تنها برادر باشد، مال، مال او می‌باشد و اگر متعدد باشند مال به طور مساوی مال آن‌ها می‌باشد. و اگر در بین آن‌ها زن باشد مرد دوبرابر زن ارث می‌برد. و اگر تنها خواهر باشد نصف آن به‌عنوان فرض و بقیه آن از جهت رد، مال او می‌باشد. و اگر متعدد باشد دو ثلث آن مال دو خواهر یا چند خواهر به‌عنوان فرض و بقیه آن به‌عنوان رد مال آن‌ها می‌باشد.» بنابراین «برادر و خواهر پدری با وجود یکی از برادرها یا خواهرهای پدر و مادری، ارث نمی‌برد.»
و اما کلاله مادری، پس «اگر یکی از فرزندان مادری از کسانی که با او ارث می‌برد منفرد باشد (کسی با او در آن طبقه نباشد) سدس مال به‌عنوان فرض و بقیه به‌عنوان رد و قرابت مال او است؛ چه مرد باشد یا زن. و اگر فرزند مادری دو نفر و بیشتر باشند ثلث آن به‌عنوان فرض و بقیه آن از جهت قرابت، مال آن‌ها است و به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود اگرچه دو جنس مختلف (مرد و زن) باشند.» و «اگر اخوه، مختلف باشند که بعضی از آن‌ها مادری و بعضی از آنان پدر و مادری باشند، سدس آن به‌عنوان فرض مال کسی است که به مادر با او قرابت دارد، درصورتی‌که یکی باشد؛ و اگر متعدد باشند ثلث آن به‌عنوان فرض مال آن‌ها می‌باشد و به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود اگرچه در جنس اختلاف داشته باشند و بقیه آن - پنج ششم یا دو ثلث - مال کسی است که به‌واسطه پدر و مادر قرابت دارد و بین آن‌ها تقسیم‌ می‌شود؛ و درصورتی‌که در جنس اختلاف داشته باشند مرد دوبرابر زن ارث می‌برد.» و «در صورت نبودن اخوه پدر و مادری و بودن اخوه پدری با اخوه مادری، حکم آن همان است که در مساله گذشته ذکر شد پس اخوه پدری جای اخوه پدر و مادری می‌نشینند.»

۲ - پانویس


 
۱. نساء/سوره۴،آیه۱۲.    
۲. نساء/سوره۴،آیه۱۷۶.    
۳. مقدس اردبیلی،زبدة البیان فی احکام القرآن، ص۶۵۲-۶۵۳.    
۴. سیوری،جمال الدین،مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۲، ص۳۳۳- ۳۳۵.    
۵. شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۴، ص۶۸.    
۶. شیخ طوسی،المبسوط فی فقه الامامیة،ج۴، ص۸۵.    
۷. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة.    
۸. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۲، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام.    
۹. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۱.    
۱۰. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۲، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، الاول.    
۱۱. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، الخامس.    
۱۲. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۲.    
۱۳. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۱.    
۱۴. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۲.    
۱۵. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۱.    
۱۶. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۲.    
۱۷. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۳.    
۱۸. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۴.    
۱۹. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۵.    
۲۰. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۶.    
۲۱. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۳، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۷.    


۳ - منبع



فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۲۰۳.    
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.